پیش‌تر در مطلب مجزایی توضیح دادیم که مایع خنک‌کننده موتور چیست و با ضدیخ چه تفاوتی دارد. گفتیم که مایع‌ خنک‌کننده موتور مخلوطی از ضدیخ، آب و افزودنی‌هایی مثل رنگ و مواد ضدخوردگی است. همچنین توضیح دادیم که آب به‌تنهایی خنک‌کننده کاملی نیست زیرا در صفر درجه منجمد می‌شود و در ۱۰۰ درجه می‌جوشد. اما ضدیخ که معمولا یا اتیلن گلیکول و یا پروپیلن گلیکول است، دمای انجماد پایین‌تر و دمای جوش بالاتری دارد و درنتیجه، مخلوط آب و گلیکول گرمای موتور را حتی در دمای کمتر از صفر درجه و بیشتر از ۱۰۰ درجه نیز به‌خوبی از طریق رادیاتور و دیگر اجزای سامانه خنک‌کننده، دفع می‌کند.

امروزه شرکت‌ها برای سهولت کار مصرف‌کنندگان، ضدیخ را با آب و افزودنی‌های لازم می‌آمیزند و با عنوان «مایع خنک‌کننده موتور» به ‌فروش می‌رسانند. اما همه خنک‌کننده‌ها یکسان نیستند. برای مثال، نسبت آب و ضدیخ در شرایط عادی معمولا ۵۰-۵۰ است اما در مناطق بسیار سردسیر نسبت ضدیخ باید افزایش یابد. ضمنا چون جنس فلزها و مواد به‌کار رفته در اجزای داخلی خودرو با هم فرق دارد، مایع خنک‌کننده آن‌ها باید افزودنی‌هایی متناسب با همان فلزها و مواد داشته باشد تا از خوردگی آن‌ها جلوگیری کند.

در این میان، بعضی از کشورها نیز برای خنک‌کننده‌ها دسته‌بندی خاص خود را ایجاد کرده‌اند. حتی بعضی از شرکت‌های خودروسازی نیز برای محصولات‌شان خنک‌کننده‌های خاصی توصیه می‌کنند. گاهی خنک‌کننده‌‌ی پیشنهادی خودروساز از محصولی به محصول دیگر فرق می‌کند.

پس، خوب است که پیش از تعویض مایع خنک‌کننده موتور، دفترچه راهنمای خودرو را بخوانیم تا بدانیم خودروساز چه‌نوع خنک‌کننده‌ای را برای محصولش توصیه کرده است.

چرا خنک‌کننده‌های‌ موتور رنگ‌‌های متفاوتی دارند؟
آب، ضدیخ و افزودنی‌های ضدزنگ و ضدخوردگی در مایع خنک‌کننده، همگی در کل بی‌رنگ هستند. شرکت‌های تولیدکننده مایع خنک‌کننده به محصولات‌شان رنگ اضافه می‌کنند تا هم شناسایی آن‌ها آسان‌تر باشد و هم نوع محصول را مشخص کنند. برای مثال، خنک‌کننده‌های قدیمی حاوی اسیدهای غیرارگانیک (IAT) سبز روشن هستند. خنک‌کننده‌های حاوی اسیدهای ارگانیک (OAT) که جدیدترند، عمدتا زرد و نارنجی هستند اما در رنگ‌های دیگری مثل قرمز و ارغوانی و حتی سبز تیره هم تولید می‌شوند.

آیا از رنگ مایع خنک‌کننده می‌توان به نوع آن پی برد؟
خیر! امروزه شرکت‌های مختلف رده‌بندی‌های متفاوتی دارند. لذا رنگ به‌تنهایی شاخص مناسبی برای تشخیص نوع  و ترکیب مایع خنک‌کننده نیست و لازم است به برچسب مشخصات محصول هم توجه کنیم.

انواع مایع خنک‌کننده موتور
با وجود تعدد و تنوع خنک‌کننده‌ها، آن‌ها را می‌توان به سه گروه اصلی تقسیم کرد که معمولا زیرگونه‌هایی هم دارند.  

• فناوری اسید غیرارگانیک یا IAT (مخفف Inorganic Acid Technology)
• فناوری اسید ارگانیک یا OAT (مخفف Organic Acid Technology)
• فناوری اسید ارگانیک ترکیبی یا HOAT (مخفف Hybrid Organic Acid Technology)

در ادامه ویژگی آن‌ها و تفاوت‌شان را خلاصه‌وار توضیح می‌دهیم:

مایع خنک‌کننده‌ حاوی اسید غیرارگانیک (IAT)
تا اوایل دهه ۱۹۹۰ میلادی همه خودروها معمولا از این‌نوع خنک‌کننده بهره می‌بردند و هنوز هم در خودروهای قدیمی به‌جای‌مانده از آن سال‌ها به‌کار می‌رود. رنگ آن‌ معمولا سبز روشن است و مقداری سیکیات و فسفات و افزودنی‌های مکمل (SCA) هم دارد که از خوردگی اجزای موتور جلوگیری می‌کند. امروزه بعضی از خنک‌کننده‌های غیرارگانیک رنگ‌های دیگری هم دارند. خنک‌کننده‌های IAT باید هر دو سال یک‌بار یا پس از پیمودن ۴۰.۰۰۰ تا ۴۸.۰۰۰ کیلومتر تعویض شوند.

مایع  خنک‌کننده‌ حاوی اسید ارگانیک (OAT)
خنک‌کننده‌های اسید ارگانیک از اواخر دهه ۱۹۹۰ میلادی سربرآوردند و هنوز هم در خودروهای جدید به‌کار می‌روند. آن‌ها فسفات و سیکیات ندارند. افزودنی‌های ضدخوردگی آن‌ها بادوام‌ترند و حدودا هر ۳ تا ۵ سال یک‌بار تعویض می‌شوند. چون خودروهای بعد از دهه ۱۹۹۰ در اجزای سامانه خنک‌کننده‌شان اجزای آلومینیومی و نایلونی زیادی داشتند، خنک‌کننده‌های OAT نیز به‌طور خاص حاوی افزودنی‌هایی هستند که از خوردگی چنین اجزایی جلوگیری می‌کند.

رنگ خنک‌کننده‌های اسید ارگانیک معمولا زرد، نارنجی یا قرمز است اما بسته به نوع و شرکت سازنده‌شان در رنگ‌های دیگری مثل آبی و سبز تیره نیز تولید می‌شوند. بسیاری از شرکت‌های خودروساز ژاپنی و کره‌ای و حتی غربی بویژه طی سال‌های ۱۹۹۶ تا ۲۰۰۱ این‌نوع خنک‌کننده را به‌کار می‌بردند.
 
نوعی مایع خنک‌کننده‌ حاوی اسیدهای ارگانیک (OAT)

مایع خنک‌کننده‌ ترکیبی یا هیبرید حاوی اسید ارگانیک (HOAT)
خنک‌کننده‌های ترکیبی (HOAT)، مخلوطی از خنک‌کننده‌های ارگانیک و غیرارگانیک هستند و آمیزه‌ای از مزایای هر دو را دارند. آن‌ها از سویی در مقایسه با خنک‌کننده‌های IAT پیشرفته‌ترند و حاوی افزودنی‌هایی هستند که از خوردگی اجزای آلومینیومی و از زنگ‌زدگی اجزای آهنی جلوگیری می‌کند و از سوی دیگر، در مقایسه با خنک‌کننده‌های OAT ارزان‌ترند. رنگ آن‌ها معمولا زرد یا نارنجی است اما در رنگ‌های دیگر مثل صورتی، ارغوانی و آبی هم تولید می‌شوند. خنک‌کننده‌های HOAT را معمولا هر ۵ سال یک‌بار و گاهی حتی دیرتر عوض می‌کنند و معمولا سه زیرگونه دارند:

• خنک‌کننده HOAT فاقد فسفات: رنگش معمولا فیروزه‌ای و حاوی اتیلن گلیکول و مخلوطی از افزودنی‌های بازدارنده‌ی ارگانیک و غیرارگانیک است. این‌نوع خنک‌کننده‌ها اصطلاحا NAP-free هستند و موادی مثل بورات، نیتریت، نیترات، آمینه و فسفات که به محیط زیست آسیب می‌رسانند، در آن‌ها به‌کار نمی‌رود و سیلیکات‌شان نیز کم است.
• خنک‌کننده HOAT حاوی فسفات: این‌نوع خنک‌کننده‌ها برای جلوگیری از خوردگی اجزای موتور، به‌جای سیلیکات‌ها از کربوکسیلات‌ها و فسفات‌ها بهره می‌برند. رنگ آن‌ها معمولا صورتی یا آبی است و در خودروهای ژاپنی و کره‌ای کاربرد بیشتری دارند. خودروسازهای جنوب‌شرق آسیا برای دفع بهینه گرما این‌نوع خنک‌کننده را به‌کار می‌برند.
• خنک‌کننده HOAT حاوی سیلیکات: معمولا ارغوانی پررنگ است، حاوی سیلیکات‌ها و اسیدهای ارگانیک اما فاقد نیتریت‌ها، نیترات‌ها، فسفات‌ها، بورات‌ها، آمینه‌ها و امیدازول است. در عوض، از سیلیکات و مواد ارگانیک بهره می‌برد.

برخی دیگر از انواع مایع خنک‌کننده‌ موتور

• فناوری اسید ارگانیک نیتریتی یا NOAT (مخفف Nitrited Organic Acid Technology): رنگ آن معمولا قرمز و حاوی نیتریت و گاهی مولیبدات‌ است و برای خودروهایی که حین کار، فشار زیادی را تحمل می‌کنند، بویژه خودروهای دیزلی، گازوییلی و گاز طبیعی توصیه شده است.
• خنک‌کننده موتورهای برقی و ترکیبی: اکثر خودروهای برقی و ترکیبی (هیبرید) برای خنک نگه داشتن باتری، سامانه مخصوصی دارند. لذا فقط خنک‌کننده‌های مخصوص این‌نوع خودروها را می‌توان برای‌شان به‌کار برد.

چرا خنک‌کننده‌ها با هم تفاوت دارند؟
تقریبا در همه خودروهای قدیمی اجزای سامانه خنک‌کننده موتور عمدتا از برنج، لاستیک و چدن ساخته می‌شد، لذا خنک‌کننده‌ها نیز تقریبا یکسان بودند. اما امروزه از مواد دیگری مثل مس، سیلیسیم، نایلون، فولاد، منیزیم و آلیاژهای آلومینیوم نیز استفاده می‌شود. پس طبیعتاً نوع خنک‌کننده نیز به نوع خودرو، موتور آن و البته شرایط آب‌وهوایی بستگی دارد.

آیا می‌توان خنک‌کننده‌هایی با رنگ‌های مختلف را با هم مخلوط کرد؟
در کل، نه! حتی دو نوع خنک‌کننده از یک گروه اصلی (مثلا HOAT) هم نباید با هم مخلوط شوند، چه رسد که از دو خانواده متفاوت (مثلا OAT و HOAT) باشند و فرقی نمی‌کند که رنگ‌شان مشابه است یا نه. وقتی دو خنک‌‌کننده با ترکیب متفاوت را با هم مخلوط کنید، چه‌بسا با هم واکنش شیمیایی نشان دهند و به اجزای خودرو آسیب برسانند یا در مخزن و رادیاتور نوعی لجن ژلاتینی ایجاد کنند که تدریجاً راه سامانه خنک‌کننده را کاملا می‌بندد.  

یا مثلا اگر خنک‌کننده‌های متفاوت قرمز (ارگانیک عادی، ارگانیک حاوی سیلیکات یا ارگانیک حاوی نیتریت) را صرفا به‌‌جهت رنگ مشابه‌شان با هم بیامیزید، شاید درصد افزودنی‌های موردنیازشان برای محافظت از اجزای موتور شما به کمتر یا بیشتر از حد لازم تغییر یابد و نتواند کار خود را درست انجام دهد.

توصیه‌هایی درباره استفاده از خنک‌کننده‌ها

• همانطور که خواندیم، الزاماً از رنگ خنک‌کننده نمی‌توان نوع آن‌را تشخیص داد. گاهی خنک‌کننده‌های متفاوت رنگ مشابهی دارند. برای مثال بعضی از خنک‌کننده‌های OAT و HOAT زرد یا نارنجی هستند. پس لازم است مشخصات مندرج روی ظرف یا برچسب خنک‌کننده را بخوانیم یا کار را به کارشناس معتمد بسپاریم.
• حتما روی ظرف ضدیخ را بخوانید تا مطمئن شوید آنچه خریده‌اید ضدیخ خالص است یا مایع خنک‌کننده‌ی حاوی آب و افزودنی‌های لازم.
• هنگام تعویض خنک‌کننده، ابتدا باید مخزن را در جای مناسب (که به محیط زیست آسیبی نزند) تخلیه و سپس مخزن را با مایع خنک‌کننده جدید پر کرد.

اهمیت افزودنی‌های موجود در مایع خنک‌کننده موتور
نمی‌توان افزودنی‌ِ ضدخوردگی خاصی را بر دیگری برتری داد زیرا هر کدام‌شان از مشکل خاصی جلوگیری می‌کنند. مثلا خودروهای آسیای شرقی به‌سبب شرایط خاص آب‌وهوایی‌شان با مشکل دفع بهینه گرما مواجه هستند. به‌همین علت، خنک‌کننده‌های توصیه‌شده برای آن‌ها معمولا به‌جای سیلیکات حاوی فسفات‌ها و کربوکسیلات‌ها هستند. در سوی دیگر، اروپایی‌ها با مشکل سختی آب مواجهند، یعنی آب عادی آن‌ها حاوی کلسیم و منیزیم است و چون این‌دو ماده با فسفات‌ موجود در مایع خنک‌کننده واکنش نشان می‌دهند و رسوب ایجاد می‌کنند، شرکت‌های اروپایی در خنک‌کننده‌های‌شان به‌جای فسفات، از سیلیکات و کربوکسیلات بهره می‌برند.