از دایان فرانسوی تا ژیان ایرانی
در سفری به گذشته، یادی از خودروی ارزان و کم دردسر «ژیان» می کنیم که در مقابل تمام کوچکی و ضعف ها، آن قدر دوست داشتنی بود که کمتر کسی از آن، خاطرات بدی به ذهن سپرده است. قابلیت هایی مانند جمع و جور بودن بدنه همراه با موتوری 2 سیلندر و هوا خنک که نیرو را به چرخ های جلو منتقل می کرد، سیستم تعلیقی منحصر به فرد شامل بازوهای مستقل با کمک فنر روغنی در محور عقب و کمک فنرهای لغزشی در چرخ های جلو، بخاری ویژه ای که هوای گرم موتور را به داخل اتاق منتقل می کرد و اهرم دنده ای که به جای بالا و پایین شدن، در یک مسیر افقی جلو و عقب می رفت، موجب می شدند تا این اتومبیل، تفاوتی اساسی با تمام رقبا داشته باشد.
کمپانی سیتروئن برای اولین بار در سال 1967 این خودرو را با نام Dyane به بازار عرضه کرد که با تکیه بر شاسی و پیشرانه نسل قبل یعنی 2CV ساخته شده بود و گونه ارتقاء یافته آن بشمار می رفت. دایان فرانسوی یا ژیان ایرانی، حاصل تلاش شرکت سیتروئن برای رقابت با اتومبیل رنو 4 یعنی رقیب هم وطنش و فولکس واگن بیتل محصول آلمان بود.
دایان با موتورهای 425 سی سی (سال های 1967 تا 1969)، 435 و 602 سی سی (سال های 1969 تا 1984) مجهز به دو سیلندر تخت وارد بازار شد که به ترتیب 21، 26 و 32 اسب بخار نیرو تولید می کردند. جالب اینکه با قوی ترین موتور در زمانی فرای 30 ثانیه از مرز سرعت 100 کیلومتر بر ساعت می گذشت و در ادامه قادر بود تا به سرعت بالای 120 کیلومتر در ساعت هم دست یابد زیرا فقط 570 کیلوگرم وزن داشت. دایان در هر 100 کیلومتر حدود 5 لیتر سوخت مصرف می کرد که با اتکاء به مخزن سوختی به ظرفیت 30 لیتر، بیش از 650 کیلومتر مسافت را با یک بار سوخت گیری می پیمود.
در جعبه دنده 4 سرعته این خودرو با اهرمی که درون یک لوله به عقب و جلو می رفت و سردنده آن به چپ و راست متمایل می شد، عمل تعویض دنده صورت می گرفت که البته دنده یک آن سنکرونیزه نبود و درگیر کردن آن نیاز به کمی ممارست داشت. ترمز دستی نیز چرخ های جلو را قفل می کرد تا ویژگی های جالب دایان در سامانه تعلیق آن نمود داشت، سیستمی که هنوز هم مورد توجه مهندسان خودروسازی قرار دارد. در این خودرو فنربندی مستقل هر چرخ به بازوهای ضربدری متصل بود تا بهترین جاذب ضربه به کابین باشد. با دست کاری در شفت مرکزی این سیستم، ارتفاع خودرو به دلخواه کم و زیاد می شد، از سوی دیگر وجود مرکز ثقل خودرو در پایین ترین نقطه باعث شده بود تا حتی در چرخش های شدید هم واژگونی یا چپ کردن دایان، عملی نشدنی محسوب شود.
در سال 1347 نخستین محموله خودروهای دایان فرانسه با نام ژیان، پا به بازار ایران گذاشت و روند ساخت آن تا سال 1359 ادامه یافت که تولید آن، هم زمان با ماه های آغازین جنگ تحمیلی و به دلیل فشار اقتصادی و ارزبری متوقف شد اما همه ژیان ها دایان نبودند و انواع پیکاپ با نام اصلی Mehari و واگن یا Acadiane هم در میان آنها به چشم می خورد. ژیان حتی کولر هم داشت! اما با سیستمی شبیه کولرهای آبی خانگی، زیرا پوشال هایی پشت داشبورد آن تعبیه شده بودند که با ریختن آب یا قرار دادن گونی یخ روی آنها در قسمت انتهایی کاپوت و عبور جریان هوا از میان آنها در اثر حرکت خودرو، باد خنک و ملایمی در اتاق جریان می یافت. در روزهای سرد سال هم گرمای بخاری ژیان از هوای گرم موتور تأمین می شد.
ژیان ویژگی های منحصر به فرد دیگری هم داشت، برای مثال در مواقع خرابی استارت با وارد کردن و چرخاندن یک هندل در قسمت جلوی موتور، به صورت دستی روشن می شد، سرسیلندر بدون هیچگونه واشری به پوسته سیلندر متصل بود و به راحتی با باز کردن چند پیچ، رینگ پیستون ها یا حتی خود آنها قابل تعویض بودند. ارتفاع چراغ های جلو قابل تعویض بود، سقف برزنتی آنها تا انتها جمع می شد و سوای همه این موارد، صندلی های ژیان را می شد از خودرو خارج کرده و به عنوان نیمکت در پیک نیک و سفرهای تفریحی مورد استفاده قرار داد!
با این همه ویژگی، ژیان به سرعت جای خود را در بازار آن زمان باز کرد، به طوری که تا زمان بسته شدن خطوط تولید آن در دو کشور ایران و فرانسه در سال 1984، حدود یک میلیون و 444 هزار و 583 دستگاه دایان، 253 هزار و 393 دستگاه آکادین و 144 هزار و 953 دستگاه مهاری تولید و فروخته شد.